Áèäíèé ýðãýí òîéðîíä õàéðûí òóõàé áóðóó îéëãîëò òàðõñàí áàéäàã. Íýðò ñýòãýë ç¿é÷äèéí íýã Ýðèõ Ôðîìì “Õàéðëàõ óðëàã” õýìýýõ íîìîíäîî “Èõýíõ õ¿ì¿¿ñ õàéðëàõ ÷àäâàðàà õºãæ¿¿ëýõýýñýý èë¿¿ ò¿¿íèéã áóñäààñ àâàõûã òóéëûí èõ õ¿ñäýã... Åð íü õàéðëàõ ãýäýã íü õÿëáàð ç¿éë, õàðèí ººðèéã íü õàéðëàæ ÷àäàõ áà ººðºº õàéðëàæ ÷àäàõóéö òààð÷ òîõèðñîí õ¿íèéã îëîõ ë õýö¿¿ áàéäàã ãýæ õ¿ì¿¿ñ ¿çäýã “ ãýæýý. Ôðîì ¿¿ãýýðýý þóã õýëýõèéã õ¿ñ÷ áàéíà âý? Òýðýýð ýíý òóõàé ÿðèõäàà áèäýíä õàéðûã ºãºõººñºº èë¿¿ àâàõ íü òààëàãääàã ãýæýý. Áóñàä õ¿ì¿¿ñ íàìàéã îéëãîæ õàéðëàæ áàéãàà ýñýõýä áèä èõýä ñýòãýë çîâíèäîã. Áèä õàéð àâàõã¿é áîë õàéðûí äóòàãäàëä àìàðõàí îðäîã. Ãýâ÷ áèä ÿàæ áóñäûã õàéðëàõ ÷àäâàðàà õºãæ¿¿ëýõ âý ãýäãýý õýð çýðýã áîäîëöäîã áèëýý? Ôðîììûí õýëñíýýð: áèä õàéðëàõ ãýäýã õýö¿¿ áèø, õàðèí õàéðàíä òîõèðîõ õ¿íèéã îëîõ ë õýö¿¿ ãýäýãò èòãýëòýé áàéäàã àæýý. Ãýâ÷ àñóóäëûí ãîë íü áèäýíä áàéãàà þì. Ýíý íü áóñäûã õàéðëàõ ÷àäâàð äóòóóãèéíõ þì.
Õàéð äóðëàë ãýæ þó âý? Æèíõýíý õàéð ãýæ þóã õýëýõ âý? Æèíõýíý õàéð-ýíý íü áóñäûí òºëººõ àìüäðàë þì. Ýíý íü áóñäûí õ¿ñýë ñîíèðõëûã ººðèéíõººñºº äýýã¿¿ðò òàâèõ, ººðèé㺺 áîäîõîîñ èë¿¿ áóñäûí òºëºº ñàíàà òàâüäàã ÷àíàð þì. Åðººñºº áóñäûí òºëºº àìüäàð÷ ººðèé㺺 ìàðòàõ ÿâäàë. Èíãýñíèé ýöýñò áèä ÿìàð ÷ áîëçîëã¿éãýýð áóñäàä ºãºõ ÷àäâàðûã ººðòºº õºãæ¿¿ëæ ÷àäíà. Áèä àâñàíäàà áóñ áóñäàä ºãñíººðºº áàÿð áàÿñãàëàíã îëæ ñóðíà. Áèä èéì õàéðûã ãýð á¿ëýýñýý îëæ àâäàã áà ò¿¿íèé ò¿âøèí ýöýã ýõèéí ¿ëãýð æèøýýíýýñ ¿íäýñëýæ ºñºí äýýøèëäýã. Õýðâýý ýöýã ýõ õ¿¿õýäòýéãýý èéì õàéðààð õàðèëöâàë ººäðºã áàéíà. Æèíõýíý ýöýã ýõèéí ç¿ðõ ñýòãýë íºõöºëã¿éãýýð á¿ðýí ºãºõèéã ýðìýëçýæ áàéäàã. Èéíõ¿¿ áèä íàñàíä õ¿ðýõäýý ýíýõ¿¿ ¿ëãýð äóóðèàëûã óëàìæëàí àâ÷ ºñºæ ÷àäíà.
Ãýð á¿ëä õ¿ì¿¿ñ ÿíç á¿ðèéí õàéðûí õàðèëöààíä îðîëöäîã. Áýëãèéí õàðüöààíû õàéð íü çºâõºí ýõíýð íºõðèéí õàðèëöààíä õàìààðàõ ç¿éë þì. Áèä àìüäðàëäàà ìàø îëîí õ¿ì¿¿ñòýé õàéðûí õàðèëöààã áàéãóóëàõ õýäèé ÷ çºâõºí íýã õ¿íòýé áóþó õàíüòàéãàà ë áýëãèéí õàðüöààíä îðîõ ¸ñòîé. Áýëãèéí õàðüöàà íü õî¸ð õ¿íèé õîîðîíä ñýòãýë õºäëºë, ñýòãýë ç¿éí õîëáîîã áèé áîëãîäîã. Õàíèëñàí õîñûí õ¿ðýýíä ë áýëãèéí õàðüöàà íü ñàéí çîðèëãûí òºëºº ¿éë÷èëæ áàéäàã. Áýëãèéí õàðüöàà íü õîñ õî¸ðûã ÿã ë öàâóó ìýò õîëáîí îéðòóóëæ, äîòíî õàðèëöàà á¿ðä¿¿ëýõýä òóñàëäàã. Ãýðëýëòýýñ ãàäóóðõ áýëãèéí õàðüöàà íü õàãàöàë ñ¿éðýëä õ¿ðãýõ óðøèãòàé áàéäàã. Áýëãèéí õàðüöàà-¿íýí÷ áàéäàë ãýæ îéëãîæ áîëíî. Áýëãèéí õàðüöààíä îðñîí õîñóóä áèå áèåäýý ººðèé㺺 çîðèóëàõàä áýëýí áèø áîë ýíý íü áèå áèåíýý òºäèéã¿é ººðèé㺺 õóóðàí ìýõýëñýíòýé àäèëõàí áîëíî. Èéì áýëãèéí õàðüöàà íü õóóðàì÷ ñýòãýëèéã ººðººð õýëáýë àìèà áîäîõ, àòààðõàõ, ºì÷èðõºõ ãýõ ìýò îéëãîëòûã òºð¿¿ëäýã. Õîñóóä ¿íýí÷ áàéäëûã ÿíç á¿ðýýð îéëãîñîí áîë ¿ë îéëãîëöîõ áàéäàë áîëîí õýð¿¿ë ìàðãààí ¿¿ñäýã. ¯íýí÷ õàðèëöàà áàéõã¿é áîë ýíý õàðèëöàà ýðò îðîé õýçýý íýã öàãò ñ¿éð÷ ñýòãýëä ã¿í ã¿íçãèé øàðõ ñýâèéã ¿ëäýýäýã.
Áýëãèéí õàðüöàà çóãàà áèø ãýäãèéã îéëãîõ íü ìàø ÷óõàë þì. Ýíý íü ¿íýõýýð ýðõýì ç¿éë áºãººä àóãàà õ¿÷íèé ýõ áóëàã áîëæ áàéäàã. Áýëãèéí õàðüöàà íü áèäýíä òààøààëààñ ãàäíà þó ºãäºã, ò¿¿íèé çîðèëãî þóíä îðøäîã âý ãýñýí àñóóëòàíä áèä õàðèóëàõ ¸ñòîé. Ýíý íü øèíý àìüäðàëûã á¿òýýõ õàéðûí ýðõýì äýýä õýëáýð þì. Òàíä óðüä ºìíº õýçýý ÷ áàéãààã¿é øèíý õ¿í áèé áîëãîõ àãóó õ¿÷ áèé. Áèäíèé ¿éëäýë á¿õýí ýíý õ¿íèé àìüäðàëûí ÷àíàðûã òîäîðõîéëíî. Áèäíèé õ¿¿õä¿¿ä ÷ ìºí ºñºæ òîì áîëîîä õ¿¿õýäòýé áîëíî, ººðººð õýëáýë áýëãèéí õàðüöààãààð äàìæóóëæ øèíý ¿å óäìûã á¿òýýäýã þì. Áýëãèéí õàðüöàà íü õîëûí ¿ð äàãàâàðòàé áàéäàã ó÷èð ýíýõ¿¿ õàðüöààíä îðîõûíõîî ºìíº þó õèéæ áàéãààãàà íóõàöòàé áîäîõ õýðýãòýé.
Áèä áýëýã ýðõòýíèéõýý çîðèëãûã ìýäýæ áàéâàë çîõèíî. Ýíý ñýäýâ òºäèéëºí ÿðèãääàãã¿é ÷ ýíý òàëààð çàéëøã¿é áîäîëöîõ õýðýãòýé þì. Ìèíèé áýëýã ýðõòýíèé æèíõýíý ýçýìøèã÷ íü õýí áý? Ìèíèé áýëýã ýðõòýíèé ýçýìøèã÷ íü ìèíèé õàíü (ìèíèé èðýýä¿éí õàíü) áèëýý. Ýíý íü ìèíèé õàíèéí ñàéí ñàéõíû òºëºº îðøèí áàéäàã. Ǻâõºí õàíüä ìààíü ë ìèíèé áýëýã ýðõòýíèé ò¿ëõ¿¿ð áàéäàã. Ãýðëýõ õ¿ðòëýý áè ò¿¿íèéã èðýýä¿éí õàíèéíõàà òºëºº õàéðëàí õàìãààëàõ áîëíî.
Õàíèéíõàà òºëºº, èðýýä¿éí õàíü èæëèéíõýý òºëºº áèä àðèóí áàéäëàà õàäãàëàõ ¸ñòîé. Õýí ÷ ãýñýí õàíèà àðèóí áàéãààñàé ãýæ õ¿ñäýã áèëýý. Íàñàí òóðøèéí õàíüäàà çîðèóëæ öýâýð àðèóí áàéäëàà õàäãàëàõûí öààíà ìàø òîì óòãà àãóóëãà íóóãäàæ áàéãàà þì. áèä ÿìàð íýãýí ç¿éë õóäàëäàí àâëàà ãýõýä øèíèéã ë àâàõûã õ¿ñäýã. Òèéì áèç äýý? Ò¿¿í÷ëýí õàíüòàéãàà õàðèëöààíä îðîõ ¿åä õýðâýý òýð ìààíü óðüä íü õàðèëöààíä îð÷èõñîí áàéâàë áèäýíä òààòàé ñàíàãäàõã¿é áèëýý. Õýðâýý áèä óðüä íü õýí íýãýíòýé õàðèëöààíä îðîîã¿é áîë ººðèé㺺 çºâõºí õàíüäàà çîðèóëñíààð ãàéõàìøèãòàé ýðõ ÷ºëººã ìýäðýõ áèëýý. Ñóäàëãààãààð ãýðëýòëýý àðèóí æóðìûã ñàõèñàí õ¿ì¿¿ñòýé õàðüöóóëàõàä ñàëàõ íü õàðüöàíãóé áàãà íü áàòëàãäæýý. Ò¿¿íýýñ ãàäíà ãýðëýòëýý àðèóí æóðìûã ñàõèõ íü ìàø ÷óõàë. Ýíý íü ç¿ðõ ñýòãýëèéã óðâàí òýðñëýõýýñ, äîòîîä ñýòãýëèéã àëäàà îñëîîñ, áèåèéã áýëãèéí çàìûí õàëäâàðò ºâ÷íººñ õàìãààëäàã. Àðèóí ¸ñ æóðìûã ñàõèõûí òóëä öýâýð àðèóí îþóí ñàíàà áèåèéã óäèðäàõ õýðýãòýé áà áèä á¿õ ë àâúÿàñ ÷àäâàðàà äàé÷ëàí áèåý õºãæ¿¿ëýõ ó÷èðòàé. Öýâýð àðèóí áàéäàë íü áèäíèé çàí õàðüöààã ýåðýãýýð õºãæèõºä íºëººëæ áèäýíä öààøèä ñóðàõ áîëîâñðîõ áîëîìæèéã ºãäºã.
̺í öýâýð àðèóí áàéäàë íü áèäíèé èðýýä¿éí õ¿¿õä¿¿äýä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. Õ¿¿õýä ¿¿ñýæ á¿ðýëäýõ òýðõ¿¿ öàã ìº÷èä áèäíèé ñýòãýë ñàíààíû öýâýð àðèóí áàéäàë íü õ¿¿õäèéí èðýýä¿éí çàí ÷àíàðò íºëººëäºã. Áèäíèé ç¿ðõ ñýòãýëèéí àðèóí áàéäàë íü õ¿¿õýäòýéãýý õàðèëöàí îéëãîëöîõ, ýöýã ýõèéí õàéðûã èëýðõèéëýõ ÷àäâàðò íºëººëäºã.
Óõààëàã õ¿ì¿¿ñ õýðýâ õ¿íèé õàíü, õ¿¿õäèéí ýöýã ýõ áîëîõîä áýëýí áèø áàéâàë ãýðëýòëýý áýëãèéí õàðüöààíààñ òàòãàëçäàã. “Ýõëýýä áè íàìàéã õ¿íèé õàíü íºõºð, õ¿¿õäèéí ýöýã ýõ áîëãîõ òýðõ¿¿ õàðèëöààíä îðîõîîñîî ºìíº áè ¿¿íèéõýý õàðèóöëàãàòàé ýâëýð÷ ÷àäíà ãýäýãòýý èòãýëòýé áàéõ ¸ñòîé” ãýñýí ¿çëèéã òýä áàðèìòàëäàã.
Ýíý íü íýã òàëààð ýì÷ õ¿íèé ìýðãýæèëòýé òºñòýé þì. Ýì÷ áàéõ ãýäýã íü àãóó òîì õàðèóöëàãà áèëýý. Ãýâ÷ ¿¿íýýñ èë¿¿ òîì õàðèóöëàãà áîë ýöýã ýõ áàéõ ÿâäàë þì. Ýì÷ õ¿í ºâ÷òºíºº õàëàìæëàí àñàðäàã øèã ýöýã ýõ÷¿¿ä õ¿¿õäèéíõýý ýð¿¿ë ìýíä áîëîîä áóñàä á¿õ õàðèóöëàãûã ¿¿ð÷ ÿâäàã.
Õýäèéãýýð áèä ãýðëýòëýý áýëãèéí õàðüöààíààñ òàòãàëçëàà ÷ ýñðýã õ¿éñèéíõýý õ¿íòýé óõààëãààð õàðüöàõ ó÷èðòàé. Ýñðýã õ¿éñèéí õ¿íòýé õàðèëöàõ õàðèëöàà ÿíàã àìðàãèéí õàðèëöààíä îðîõäîî õÿëáàð áàéäàã. Èéì äîòíî õàðèëöàà íü ýöýñòýý áýëãèéí õàðüöààãààð äóóñäàã. Áèä ñýðýìæòýé áàéõã¿é áîë áýëãèéí äóð õ¿ñýëä òàòàãäàí ººðèé㺺 õÿíàõ ÷àäâàðã¿é áîëäîã. Òèéìýýñ áèä óðóó òàòàãäàõóéö ãýíýòèéí íºõöºë, õ¿÷èí ç¿éë¿¿äýýñ ÿìàãò çàéëñõèéõ õýðýãòýé.
Çàëóó÷óóäûí äóíä ãýðëýõýýñ ºìíº õàìò àìüäðàõ ÿìàð áàéäãèéã òóðøèæ ¿çýõ õýðýãòýé ãýñýí îéëãîëò áàéäàã. Ýíý íü òóðøèëòûí ãýð á¿ë ãýñýí îéëãîëòûã òºð¿¿ëäýã. ªíºº ¿åä îëîí çàëóó÷óóä èéì ìàÿãààð àìüäàð÷ áàéíà. Òýä ¿¿íèéãýý òàéëáàðëàõäàà ýíý õ¿í ìèíèé õàíü áîëîõîä òîõèðîõ óó, ¿ã¿é þó ãýäãèéã òóðøèí ¿çýæ áàéíà ãýäýã.
Ãýâ÷ ýíýõ¿¿ òóðøèëò íü ãýðëýëòèéã àìæèëòòàé áîëîõîä íºëººëäºãã¿é íü ¿ð ä¿íãýýñ õàðàãäàæ áàéíà. Èéì ãýð á¿ëýýñ õàðàõàä òýä õýäèé á¿ðòã¿¿ëñýí ÷ õîæèì íü ñàëæ ñàðíèäàã àæýý. Õ¿ì¿¿ñ õýðýâ ººðòºº ÿìàð íýã õàðèóöëàãà, àìëàëòûã ¿ë àâàí òóðøèëòûí áàéäàëòàé àìüäàðâààñ ýíý íü ãýð á¿ëèéã ñàëæ ñàðíèõ, çºð÷èëäºõ ¿íäñèéã á¿ðä¿¿ëäýã. ¯íýíäýý òèéì ãýð á¿ë ãýðëýëòýíä áýëòãýõ ÿâäàë áèø þì. Ó÷èð íü ýíä æèíõýíý ãýð á¿ëä õàìãèéí ÷óõàë ýëåìåíò áîëîõ ººðèé㺺 á¿ðýí ä¿¿ðýí çîðèóëàõ øèíæ ÷àíàð îðõèãäîæ áàéãàà þì.
Ãýðëýëòýíä áýëòãýõ õàìãèéí øèëäýã àðãà áîë çàí ÷àíàðàà õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí äýýð ýñðýã õ¿éñòýíèéõýý òºëººëºã÷òýé öýâýð àðèóí õàðüöààãààð õàðüöàõ ÿâäàë þì. Õàíèà ñîíãîõ õàìãèéí ñàéí àðãà áîë õ¿íèé äîòîîä øèíæ ÷àíàðò àíõààðëàà õàíäóóëàõ ÿâäàë þì.)
ßàãààä çàëóóñò ãýðëýëòýýñ ãàäóóð áýëãèéí õàðüöààíä îðîõ øèéäâýð ãàðãàæ áàéíà âý? Ýíä 19 õ¿ðòýëõ íàñíû ºñâºð íàñíûõíû õýëñýí ó÷èð òàéëáàðóóä áàéíà. Ìýäýýæ ýíý íü õàðèëöàã÷èéí ç¿ãýýñ ¿ç¿¿ëæ áàéãàà øàõàëò, äàðàìò áîëîîä õºíãºí õèéñâýð ñýòãýëýýð õàíäñàí õàðèëöàà þì. ªñâºð ¿åèéíõíèé èõýíõ íü õàéðëàæ äóðëàñàí ãýæ ÿðüöãààäàã. Ãýâ÷ òýä õàéð ãýæ þó áîëîõûã ìýäýõ ¿¿? Òýä õàéðûã èõýâ÷ëýí äóðëàëòàé àíäóóðäàã. Õàéð, äóðëàë õî¸ðûã ÿëãàæ ñóðàõ õýðýãòýé. Äóðëàë íü õýí íýãýí õ¿í ìèíèé òºëºº àëèâàà ç¿éëèéã õèéõýä òºðºõ ñýòãýëèéí òààøààë þì. Ýíý íü ÿìàð íýãýí áàéäëààð õóâèà õè÷ýýñýí øèíæ ÷àíàðòàé áàéäàã. Æèíõýíý õàéð íü õàðàìã¿é áºãººä áóñäûí ñàéí ñàéõíû òºëºº ººðèé㺺 çîëèîñëîõ øèíæ ÷àíàðòàé áàéäàã. Õàéð ãýäýã íü çºâõºí ìýäðýìæ äýýð áóñ õàðèí õ¿ñýë, ýð çîðèã äýýð òóëãóóðëýõ ¿éë õºäëºë þì. Ýíý íü íºãºº õ¿íèéõýý ñàéí ñàéõíû òºëºº äóðã¿é ¿åäýý ÷ ãýñýí ¿éë õºäëºë õèéõ øèéäâýð ãàðãàíà.
Àìåðèêèéí íýðò ñýòãýë ç¿é÷ Ñêîòòò Ïåê õýëýõäýý: “Õàéðûí òóõàé õàìãèéí òîì ýíä¿¿ðýë áîë äóðëàëûã õàéð ãýæ èòãýõ ÿâäàë þì” ãýæ õýëñýí áàéíà. Äóðëàë íü ìàø õ¿÷òýé ìýäðýìæ áàéäàã, ãýâ÷ äóðëàë õàéð õî¸ðûã íàðèéí ÿëãàõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé. Èõýâ÷ëýí ºñâºð íàñíûõàí äóðëàë áîëîí ðîìàíòèê õàéðòàé ó÷èðäàã. Áèä èéì ç¿éë áàéäãèéã õ¿ëýýí çºâøººðäºã. Îõèä õºâã¿¿ä ýíý ¿åäýý áèå áèåäýý òàòàãäàæ ýõýëäýã. ¯¿íèéã òà á¿õýí ìýäýðñýí ãýæ áîäîæ áàéíà. Ýíý þó ãýñýí ¿ã âý? Ýöñèéí ýöýñò áèä íàñàí òóðøäàà íýã ë õ¿íä èòãýõ õàðèëöààíä õ¿ðãýäýã àãóó èõ õ¿÷èéã õºãæ¿¿ëäýã. Äóðëàë íü ò¿ð çóóðûí ìýäðýìæ þì. Áèä íàñàí òóðøäàà õýí íýãíèéã ðîìàíòèê õàéðààð õàéðëàíà ãýäýã íü á¿òýøã¿é þì. Ýíý ìýäðýìæ íü õýçýý íýãýí öàãò óíòàðäàã. ×óõàì ýíý ¿åä æèíõýíý õàéðûí õàðèëöàà ¿¿ñýõ ¸ñòîé. Æèíõýíý õàéð íü òóéëûí çîëèîñëîëûã øààðääàã. Õàðàìñàëòàé íü áèä ðîìàíòèê õàéðûã äýâýðãýñýí öàã ¿åä àìüäàð÷ áàéíà. Áèä ãàçàð ñàéã¿é ðîìàíòèê õàéðûí ñóðòàë÷èëãààã õàðæ áàéíà. ¯¿íèé çýðýãöýý æèíõýíý õàéð, õàíèéí õàéð, ýöýã ýõèéí õàéðûã áàãà ¿íýëæ öýãíýæ áàéíà. Çóðàãò áîëîí îëîí íèéòèéí õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñýë ýíý ¿çýë ñàíààíä àíõààðëàà õàíäóóëíà ãýäýãò íàéäàæ áàéíà.