Àëèâàà íýã òàëûí òîäîðõîé ¿éë àæèëëàãààãààð íºãºº òàëûí ýðõ àøèã, áàéð ñóóðü, õºíäºãäñºíèé óëìààñ õàðèëöààíä çºð÷èë ¿¿ñýõèéã õýëíý. Õàðèëöàí 2 òàëóóäûí õàðèëöààí äýýð àñóóäàë ¿¿ñýõèéã çºð÷èë ãýíý.
Ýðäýìòýäèéí òîäîðõîéëîëò:
- Ð. Äàðåíäîðô: “Á¿ðäýë õýñã¿¿äèéí õîîðîíä íü áîäèò áîëîí õèéñâýð ýñðýã òýñðýã õàíäëàãà ¿¿ñ÷ áàéãàà á¿õèé ë õàðèëöààã õýëíý.
- Á. È. Õàñàí: “Ǻð÷èë ãýäýã íü õàðèëöàí ¿éë÷ëýëèéí ¿åä óðüäûí õýâ øèíæýý õàäãàëæ ÷àäàõã¿é îðîëäëîãóóä áèå áèåíäýý íºëººëæ, áèå áèåíýý îðëîæ, óëìààð òóñãàé çîõèîí áàéãóóëàëò øààðäàãäàõûã õýëíý.
Ǻð÷èë íü õºãæëèéí óã ñóðâàëæ áºãººä çàéëøã¿é áàéõ ¿çýãäýë õýìýýí ¿çäýã îíîë áàéõàä çºð÷ëèéã á¿ðýí ¿ã¿éñãýæ, çºð÷ëèéí àëèâàà èëðýëèéã “àëäàà” ãýæ òàéëáàðëàõûí çýðýãöýý çºð÷ëèéã ¿ã¿éñãýäýãã¿é, ò¿¿íèéã õ¿ì¿¿ñ èäýâõèòýé, óõàìñàðòàé ¿éë àæèëëàãààãààð çîõèöóóëàí øèéäâýðëýæ áîëíî ãýæ òàíèóëäàã îíîë ÷ áàñ áàéäàã.
Ǻð÷èë íü ãýäýã íü õ¿÷òýé ýñâýë óõààíòàé ãýäãýý õàðóóëàõ òàëáàð áèø õàðèí çîõèöîë, îéëãîëöîë, õàìòûí àæèëëàãààíû øèíý àðãà çàìûã “ýðæ õàéäàã” õàðèëöààíû îíöãîé åðòºíö þì.
Ǻð÷èëòýé èæèë òºñòýé ¿çýãäë¿¿äèéã øóóä çºð÷èë õýìýýí òîäîðõîéëîõ áîëîìæã¿é þì. Ǻð÷ëèéí òóõàé îéëãîëòûã çàðèì øèíæëýõ óõààíû ìýðãýæèëòýíã¿¿ä ººð ººðèéí àãóóëãààð àâ÷ ¿çñýí áàéäàã.
¯¿нд:
Ýäèéã çàñàã÷èä - ºðñºë人í
Ñýòãýë ñóäëàà÷èä - õ¿íäðýë áýðõøýýë, ñýòãýë ñàíààíû õÿìðàë
Ǻð÷èë ¿¿ñýõ øàëòãààí:
- ¯çýë áîäëûí çºðºº
- ¯ë îéëãîëöîë
- ¯ë èòãýëöýë
- Õ¿ñýë, ñîíèðõîë, òýì¿¿ëýë
- Çîðèëãî
- Áàéð ñóóðü
- Äàðàìò
- Àòààðõàë ãýõ ìýò øàëòãààíóóäûã íýðëýæ áîëíî.
Ǻð÷èë ¿¿ñýõ ¿éë ÿâö:
- Ñàíàë áîäîë çºðºëäººí ¿¿ñýí áèé áîëîõ ¿å
- Ìàðãààíòàé íºõöºë áàéäëûã óõàìñàðëàõ ¿å
- Ìàðãààíòàé àñóóäëûã ýâ ç¿éãýýð øèéäâýðëýõèéã îðîëäîõ ¿å
- Ǻð÷ëèéí ºìíºõ ¿å
- Ǻð÷èë äóíäàà îðîõ ¿å
- Ǻð÷èë ýðñ õóðöàäàõ ¿å
- Òàëóóäûí ñºðãºëäºõ ¿å òýíöâýðæèõ ¿å
- Ǻð÷èë á¿ðýí øèéäýãäýõ ¿å
- Çàí ¿éë àëõàì àëõàìààð õýâýíäýý îðîõ ¿å
- Çàí ¿éë ýðãýæ õýâèéí áàäàëäàà á¿ðýí îðîõ ¿å
- Ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ
- Óÿëäàà õîëáîî, õàðèëöàà õàìààðàëûã çºâ îíîâ÷òîé áîëãîõ
- Õýâø¿¿ëýõ
- Íýð òºðèéã ñýðãýýõ
- Áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ
- Áèå äààñàí áàéäëûã õàíãàõ
- Çîõèîí áàéãóóëàõ
- ¯ð ä¿íòíé õàìòðàí àæèëëàõ óðâä÷èëñàí íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ
Ǻð÷ëèéí ¿çýãäýë ìàø ºðãºí õ¿ðýýã õàìàðäàã. Ýíïýýñ ¿íäýñëýí ýðäýìòýí ñóäëàà÷èä çºð÷ëèéã ñýòãýë ç¿é, çàí ¿éëèéí òàëààñ íü àõóéí, ìýðãýæëèéí, íèéãýñ-óëñ òºðèéí ãýñýí 3 ¿íäñýí õ¿ðýýíä õóâààæ ¿çñýí áàéíà.
Õàðèí óäèðäëàãûí ñýòãýë ñóäëàëä çºð÷ëèéã ãîë òºëºâ çîðèëãûí, òàíèí ìýäýõ¿éí, ñýòãýë õºäëºëèéí ãýñýí 3 ¿íäñýí ÷èãëýëä õóâààæ ¿çäýã áàéíà.
Ǻð÷èëäºæ áóé òàëóóäûí çàí ¿éëèéã:
- Õóâü õ¿í õîîðîíäûí
- Á¿ëýã õîîðîíäûí
- Íýãäýë õàìòëàãèéí õîîðîíäûí
- Äîòîîä áîëîí á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàìæóóäûí õîîðîíäûí
- Õºäºëìºðèéí õóâèàðààð áèé áîëñîí ñàëáàðóóäûí õîîðîíäûí
- Òºðèéí áàéãóóëàìæûí õîîðîíäûí
- Ñî¸ë èðãýíøèë áîëîí ñî¸ë õîîðîíäûí çºð÷èë ãýæ àíãèëñàí áàéíà.
Ǻð÷ëèéí á¿òöýä äàðààõ ç¿éë¿¿äèéã õàìààðóóëàí ¿çíý.
¯¿íä:
- Ǻð÷èëäºã÷ òàëóóä
- Ǻð÷ëèéí íºõöºë áàéäàë
- Ǻð÷ëèéí ýõ ¿¿ñâýð, øàëòãààí
- Ǻð÷èëäºã÷ òàëóóäûí ¿éëäýë
- Ǻð÷ëèéí ýöñèéí ¿ð äàãàâàð
Çàðèì ñóäëàà÷èä çºð÷ëèéã áèå õ¿íèé äîòîîä, íèéãìèéí, àìüòíû åðòºíöèéí ãýæ 3 òîì á¿ëýã áîëãîí àíãèëàõûã ñàíàë áîëãîäîã áàéíà. Ýíäýýñ õàðàõàä çºð÷èë ãýäýã îéëãîëò íü ÿíç á¿ðèéí ò¿âøíèé ìàø ºðãºí öàð õ¿ðýýòýé ¿çýãäëèéã õàìàðäàã ãýñýí îéëãîëò ãàð÷ èðæ áàéíà. /¯¿íä: ÿìàð íýã ¿çýãäýë, ¿éë ÿâöûí õîîðîíä, àìüòàä õîîðîíä ã.ì/
Ë. Êîçåðèéí ¿çýë ñàíààíä çºð÷ëèéí ¿¿ðãèéã:
- Íèéãìèéí çîõèöîë, ýâ íàéðàìäàë áîë òîãòîëöîîíû ÿíç á¿ðèéí áàéäëààð õýëõýãäýí õîëáîãäñîí á¿ðäýë õýñã¿¿ä þì.
- Íèéãìèéí àëü ÷ òîãöîëöîîíä ÿíç á¿ðèéí áàéäëààð õýëõýãäýí õîëáîãäñîí á¿ðäýë õýñýã¿¿äèéí òýíöâýðò áàéäàë íü àëäàãäàõ, ¿ë îéëãîëöîõ, ñîíèðõîëûí çºð÷èë çýðýã õýëáýðýýð èëýð÷ áàéíà.
- Òîãöîëöîîíû á¿ðäýë õýñã¿¿ä äýõ ¿éë ÿâö, Òýäãýýðèéí õîîðîíäûí õàìààðàë òîäîðõîé íºõöºëä íýãäëèéã õàäàãëàõ, ººð÷ëºõ, ºñãñºí íýìýãä¿¿ëýõ þìóó áóóðóóëàõ çýðãýýð íºëººëæ íºëººëæ, òîãòîëöîîíû äàñàí çîõèöîõ áîëîìæèéã õàíãàæ áàéäàã.
- Òýð÷ëýí òîãöîëöîîã ýâäýæ óñòãàäàã ãýæ ¿çäýã îëîí òºðëèéí ¿éë ÿâö òóõàéëáàë, õ¿÷ õýðýãëýõ, ¿çýë ñàíààíû õ¿÷òýé çºð÷èë人í, ãàæóóäàë, çºð÷èë çýðýã íü òîäîðõîé íºõöºë íýãäëèéã á¿ðä¿¿ëæ ºãäºã.
Òà çºð÷èë ìàðãààíä äóðòàé þó? ãýæ àñóóõàä ýð¿¿ë óõààíòàé õýí ÷ äóðòàé ãýæ õàðèóëàõã¿é íü ëàâ. Ãýâ÷ õàìãèéí õàðàìñàëòàé íü õ¿í ºäºð á¿ð ýâã¿é õàðèëöàà, õàðèëöàí ¿ë îéëãîëöîëä îðæ áàéäàã. Õýäèéãýýð çºð÷èë ìàðãààí íü õàðèëöàí àäèëã¿é òºâøèíä, ÿíç á¿ðèéí õýëáýðýýð èëýðäýã ÷ õàìãèéí ýõíèé áóðóóòàí íü áè ººðºº áàéäàã. Çàðèìäàà áèä áýðõøýýë õýö¿¿ã äàâæ ÷àäàõã¿éãýýñýý áîëæ óóðëàõ, áóõèìäàõ, ººðèé㺺 ¿çýí ÿäàõ, àìü íàñàà õºíººõ õ¿ðòýë ¿éëäýëä õ¿ðäýã. Õ¿íèé äîòîîä çºð÷èë íü èõýíõäýý õî¸ð õ¿íèé çºð÷èëò õàðèëöààíä õ¿ðãýäýã.