Õàðèëöààíä õàðèëöàõ ñòðàòåãè áîëîí ÷àäâàð ýâ ä¿é ãýæ áèé. Õàðèëöààíû òàêòèê /ýâ ä¿é/ íü-òóõàéí íºõöºë áàéäàëä òîõèðñîí çîõèöñîí ä¿ðýì æóðìûí ìýäëýãèéí õýì õýìæýýã ýçýìøñíýýð ñòðàòåãèéã /÷èã øóãàì, ÷èãëýëèéã/ õýðýãæ¿¿ëäýã. ººðººð õýëáýë õàðèëöààíû ìýäëýãèéí õýì õýìæýýã õýðýãëýæ õàðèëöàõûã õàðèëöààíû òàêòèê ãýæ áîëíî. /Òýãýõäýý òóõàéí íºõöºë áàéäàëä òîõèðóóëàí õýðýãëýõ/
Õàðèëöààíû ñòðàòåãèä:
· Íýýëòòýé õàðèëöàà
· Õààëòòàé õàðèëöàà
· Õàíäñàí áóþó ìîíîëîã õàðèëöàà
Íýýëòòýé õàðèëöàà: ººðèéíõºº áîäîë ñàíààã á¿ðýí èëýðõèéëýõ õ¿ñýë, ÷àäâàð áîëîí õàðèëöàõ õ¿íèé íºõöºë áàéäëûã õ¿ëýýæ àâàõàä áýëýí áîëîõ ¿åä õýðýãæäýã. Íýýëòòýé õàðèëöààã ÿâóóëàõàä õîëáîãäîõ ¿éë ÿâöóóä áýëýí áàéõ ¸ñòîé. ¯¿íä: òóõàéí ÿðèëöàõ ñýäâýýð õàðüöóóëàëò õèéõ ç¿éë¿¿ä, áîäîë ñàíààãàà ñîëèëöîõîä õýðýãëýõ ç¿éë¿¿ä ãýõ ìýò: Ýíý ¿åä õàðèëöàã÷èä ÷ºëººòýé íýýëòòýé õàðèëöàíà.
Õààëòòàé õàðèëöàà: ººðèéí áîäîë ñàíàà, ººðèéí ÷èã õàíäëàãà, áîäëîî áóñäàä èëýðõèéëýõèéã õ¿ñýõã¿é þìóó ýñâýë èëýðõèéëæ ÷àäàõã¿é áàéäàã. Õààëòòàé õàðèëöàà èõýíõ òîõèîëäîëä òîäîðõîé òîõèîëäîë øàëòãààíààð ¿¿ñíý. ¯¿íä:
- ßìàð íýã ñýäâýýð õàðèëöàã÷ òàëóóä ÿëãààòàé, òóõàéëáàë òýäíèé ìýäëýãèéí ò¿âøèí ÿëãààòàé ¿åä òýäíèé àëü íýãä íü çîðèóä öàã çàðöóóëàõ, õ¿÷ ãàðãàõ áîë õààëòòàé õàðèëöàà ÿâàãäàíà.
- õàðèëöààíû ÿâöàä ìàðãààíòàé íºõöºëä ýñýðã¿¿öýõ òàëä íü áîäîë ñàíàà, ñýòãýë ìýäðýìæýý íýýõ áîëîìæã¿é áîë õààëòòàé õàðèëöàà ÿâàãäàíà. Áàñ õàãàñ õààëòòàé õàðèëöàà ãýæ áèé. Èéì õàðèëöààíä íýã òàëûí àñóóëãà, ëàâëàæ ìýäýõ ç¿éë áàéõ áà ýíý ¿åä íºãºº òàëûí õ¿íèéõýýáàéð áàéäëûã òàíäàõ, èëð¿¿ëýõèéã îðîëäîíî. Ãýâ÷ ººðèéí áîäîë ñàíààã íýýäýãã¿é. Õàðèí õàðèëöàã÷ õ¿í “Àñóóäëûã çºâõºí ººðºº òàâèõ” ¿åä õ¿í ººðèéí ñýòãýë ìýäðýìæ, íºõöºë áàéäëûã íýýëòòýé èëýðõèéëäýã. Òýãýõäýý õàðèëöàã÷ õ¿í ò¿¿íèéã ñîíñîæ, õ¿ëýýí àâ÷ áàéãàà ýñýõèéã ñîíèðõîõã¿é.
Õàðèëöààíû ñòðàòåãèéí ººð íýã òºðºë áîë – õàíäñàí õàðèëöàà /ìîíîëîã/ þì. ýíý íü õàðèëöàí ýðõ òýãø õýëýëöýí ÿðèëàõ õýëáýð áèø, õàðèí õàðèëöàã÷ õ¿í çºâõºí ººðºº áîäëîî èëýðõèéëæ õàðèëöàõ õýëáýð.
Õàíäñàí ÿðèàíû 2 õýâ øèíæ áèé. ¯¿íä: èìïåðàòèâ, ìàíèïóëÿòèâ
Èìïåðàòèâ õýâ øèíæèéí õàðèëöàà: ýíý õýâ øèíæèéí îíöëîã íü: õàðèëöàã÷èéí çàí ¿éë, äîòîîä ñýòãýë ñàíààíä õÿíàëò òàâüæ ººðèéí ¿¿ðýã çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëíý. ̺í òîäîðõîé ¿éëäýë, øèéäâýðò õ¿ðýõèéí òóëä ñàíàà÷ëàãûã ãàðòàà àâ÷ ýçýìøèí èäýâõèòýé íºëººëºõ ïðîöåññ þì. ýíý òîõèîëäîëä õàðèëöàã÷èéãàà ººðèéí ¿éë õºäëºë íºëººëëèéí îáúåêò, ã¿éöýòãýã÷ áîëãîí àâ÷ ¿çäýã.
Èìïåðàòèâ õàðèëöààíû ãîë îíöëîãóóä:
· çàõèðàí òóøààæ õàðèëöàõ
· çààæ çààâàðëàæ õàðèëöàõ
· øààðäàæ õàðèëöàõ
· çºâëºæ øààðäàæ õàðèëöàõ
· õàðèëöàã÷äàä àëáàí òóøààæ, òóëãàí õàðèëöàõ
Èéì áàéäëààð õàðèëöàæ, ýöñèéí çîðèëãî, ñàíààíäàà õ¿ðýõèéã õè÷ýýäýã. Õàðèëöààíû èìïåðàòèâ òàëûã çºâ çîõèñòîé, ýâ ä¿éòýé, óõààëãààð àøèãëàæ, çîðèëãîäîî õ¿ð÷ áîëíî. Þóíû ºìíº òóëãàìäñàí ÷óõàë àñóóäëûã øèéäâýðëýõ, àþóëòàé îíöãîé áàéäàë, åð áóñûí íàðèéí òºâºãòýé íºõöºë áàéäàëä õàðèëöààíû ýíý õýëáýðèéã àøèãëàæ áîëíî. Æèøýý íü: äýýðõ íºõöºë áàéäëûí ¿åä õ¿ì¿¿ñèéí óäèðäàæ çîõèöóóëàõ, öýðãèéí ¿éë àæèëëàãààíû òîãòñîí äýã æóðìûã áèåë¿¿ëýõ ¿åä ýíýõ¿¿ õàðèëöàà ÷óõàë ¿¿ðýãòýé. Ãýâ÷ õ¿ì¿¿ñèéí ºäºð òóòìûí æèðèéí õàíäëàãà, õàðèëöààíä ÿëàíãóÿà ãýð á¿ëèéí äîòîð ýõíýð íºõºð, ýöýã ýõ õ¿¿õäèéí õîîðîíä èìïåðàòèâ õàðèëöàà òîõèðîìæã¿é, õàðèí ÷ ÿíç á¿ðèéí çºð÷èëäººí ¿¿ñýõ ñýäëèéã áèé áîëãîíî.
Ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ óõààíä ÷ ýíý õàðèëöàà ¿ð ä¿íä õ¿ðãýõã¿é, áàãø ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èä, áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãóóä òóøààõ, ñ¿ðä¿¿ëýõ, àëáàí òóëãàõ, öýýðëýë ¿ç¿¿ëýõ àðãààð øààðäëàãà òàâèõàä õàðèëöàã÷èä ºíãºí /ãàäíà/ òàëäàà õ¿ëýýí àâ÷ áóé ìýò áîëîâ÷ ñýòãýë ç¿éí õóâüä õýçýý ÷ õ¿ëýýí çºâøººð÷, àÿòàé áàéäëààð õàðèëöàõã¿é. Èéì õàðèëöààíû ä¿íä íèéãìèéí õýì õýìæýý, ¿íýò ç¿éëñ, äýã æóðìûã áèé áîëãîæ áîëîõ áîëîâ÷ òýð íü ò¿ð çóóðûí ºíãºí òàëûí ¿ç¿¿ëýëò áîëîõ áºãººä òýäíèé õóâèéí äîòîîä ¿çýë áîäîë, õ¿ñýë òýì¿¿ëýë, óõàìñàðûí àãóóëãà áîëîí òîãòîõã¿é, èéìýýñ èìïåðàòèâ õàðèëöààã õýðõýí ÿàæ çîõèîí áàéãóóëàõ âý? ãýäãèéã íàðèéâ÷ëàí áîäîõ ¸ñòîé.
Õàíäñàí ÿðèà áóþó õàíäñàí õàðèëöààíû 2 äàõü õýâ øèíæ áîë “Ìàíèïóëÿòèâ” õàðèëöàà þì. ýíý íü õ¿ì¿¿ñèéí õàðèëöààíû áàñ íýãýí ò¿ãýýìýë õýâ øèíæ. Õ¿í ººðèéí ñýòãýëä áàéãàà ñàíàà áîäëîî áèåë¿¿ëýõ, ò¿¿íä õ¿ðýõèéí òóëä õàðèëöàã÷ õ¿íèéõýý àÿç¿é, ýâèéã îëæ ò¿¿íä òîõèðóóëàí îâæèí ¿éë÷ëýõ õàðèëöàà þì.
Ìàíèïóëÿòèâ õàðèëöààíû ãîë îíöëîãóóä:
- Èìïåðàòèâ õàðèëöààòàé àäèë, ººðèéí çîðèëãîä õ¿ðýõèéí òóëä õàðèëöàã÷ õ¿íýý îáúåêò ã¿éöýòãýã÷ áàéäëààð õ¿ðòýí õ¿ëýýí àâàõ áà òýäíèé áîäîë ñàíàà, çàí ¿éëä õÿíàëò òàâèíà.
- Õàðèëöàã÷ õ¿íäýý ººðèéí áîäîë ñàíàà, çîðèëãîî ìýäýýëýõã¿é, ò¿¿íèéãýý íóóõ þì óó ºíãºëºí ñîëüäîã. Æèøýý íü: çàðèì õ¿í õýí íýãýí õ¿íèéã àðãàëæ þì /øàí õàðàìæ/ àâàõûí òóëä òýð õ¿íèéã ìàãòàõ, ýëäýâ ààø çàí ãàðãàæ òýäíèéã óÿðóóëæ ñàíàñàíäàà õ¿ðäýã. Ýñâýë ÿìàð íýãýí á¿òýëã¿é ¿éë õýðýã ¿éëä÷èõýýä ò¿¿íèéãýý íóóõ þìóó øèéòãýë àâàõã¿éí òóëä ýëäýâ ààø çàí ãàðãàæ çîðèëãîäîî õ¿ðýõ ãýõ ìýò. Ýíý òîõèîëäîëä õàðèëöàã÷ õ¿íä òóõàéí õ¿íèé ñýòãýë áèø, õàðèí ñàéõàí ñýòãýëèéã ÿàæ àøèãëàæ çîèëãîî áèåë¿¿ëýõ âý? ãýäãèéã óðüòàë áîëãîæ ÿâàãäàæ áóé õàðèëöàà þì.
Õàðèëöàí ¿éë÷ëýëèéí ÿâöàä èäýâõòýé àðãà ìýõ õýðýãëýõ íü á¿ðýí òîõèðîìæòîé áà îãò òîõèðîìæã¿é íºõöºë ãýæ áàéäàã.
Ìàíèïóëÿòèâ õýâ øèíæèéí õàðèëöààã:
- çàð ñóðòàë÷èëãàà
- óõóóëãûí ñàëáàðò èõýýõýí õýðýãëýäýã
- ìºí áèçíåñ ¿éë÷èëãýýíä
- çàðèì íýã àæèë õýðãèéí õàðèëöààíû ñàëáàðò õýðýãëýõýä òîõèðîìæòîé.
Æèøýý íü: õ¿íèéã óðèàëãàõàí õ¿ëýýí àâ÷ ¿éë÷ëýõ, ýâñýã àÿòàéõàí òàéëáàðëàõ, áàÿðëàæ òàëàðõñàíàà èëýðõèéëæ õàðèëöàõ íü ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äèéã òàòàõ ÷óõàë õýðýãñýë áîëäîã.
Ìàíèïóëÿòèâ õýâ øèíæèéí õàðèëöàà íü àæèë õýðýã ÿâóóëàõ õ¿ì¿¿ñò /àæèë õýðãèéí õàðèëöààíä/ ¿éë÷èëäýã èäýâõòýé àðãà ãýõ á¿õèé õýðýãñýë áîëîõ áºãººä õàðèí õóâü õ¿ì¿¿ñèéí /àìèí õóâèéí/ îéð äîòíî, íàéðñàã õàðèëöààíä òºäèéëºí òîõèðîìæòîé áèø, õ¿ì¿¿ñ àðãà çàëü õýðýãëýñýí, îâæèí õàðèëöààíààñ áîëæ õàéð ñýòãýë, ¿åðõýë íºõºðëºëä õàãàðàë ãàðàõ òîõèîëäîë áàéäàã. Àìüäðàëààñ õàðàõàä õàðèëöààíû ýíý õýâ øèíæèéã õýðýãëýäýã õ¿í çàëü ìýõýý𠺺ðèé㺺 õààöàéëæ ººðòºº ò¿¿íèéã óäèðäëàãà áîëãîäãîîñ áîëæ ººðºº çàëü ìýõèéí çîëèîñ áîëîõ, àñóóäàëä îðîîöîëäîõ, áóäèëàõ, õýðýãò õîëáîãäîõ ÿâäàë ÷ ãàðäàã.
Áàãøëàõ ¿éë àæèëëàãàà áîëîí õ¿íèé àíõààðëûã òóõàéí àæèëä õàíäóóëàõ òàòàõûí òóëä ìàíèïóëÿòèâ õàðèëöààíû ýëåìåíò¿¿ä õýðýãëýãääýã. Õàðèëöààíû èéì õàíäëàãà çàðèì õóâü õ¿íä á¿ð òîãò÷èõñîí, òýð õàíäëàãààð õàðèëöàõ øèíæ äàâàìãàéëàõ òàë áèé. Òýãòýë òýð øèíæ íü çàðèì õ¿íä òîõèðîõã¿é õàðèëöààíä çºð÷èë ¿¿ñãýäýã.
Õàðèëöààíû ýíý 2 õýâ øèíæèéí àëü àëü íü õàðèëöàã÷ õ¿íýý íºëººëëèéí îáúåêò áîëãîí ¿çýæ, ººðºº á¿õíèéã øèéäýã÷ ìýòýýð ¿çýõ áà óã õ¿íèéã îëæ õàðàõã¿é, çºâõºí ººðèéí äîòîîä ñýòãýë, ººðèéí ¿¿ðýã çîðèëãûí ¿¿äíýýñ õàíäàæ õàðèëöäàã. ªºðººð õýëáýë õàðèëöààíä ººðèé㺺 òºâä íü òàâüæ õàðèëöàõ ñºðºã òàë áèé.
Õàðèëöààíû ñòðàòåãèéí ººð íýã õýâ øèæ áîë – õàðèëöàí ÿðèëöñàí õýëýëöýõ õàðèëöàà þì.
Õýëýëöýõ õàðèëöàà ãýäýã íü õàðèëöàã÷èä òýãø ýðõòýé îðîëöîõ õàðèëöàà. Ýíýõ¿¿ õàðèëöààíû çîðèëãî íü õàðèëöàã÷ õ¿íèéã áîëîí ººðèé㺺 òàíèí ìýäýæ õºãæ¿¿ëýõýä îðøèíî.
Õàðèëöààíû ñòðàòåãèéí áóñàä õýâ øèíæ¿¿äòýé /ìîíîëîã, èìïåðàòèâ, ìàíèïóëÿòèâ/ õàðüöóóëàõàä òîäîðõîé çàð÷èì, ç¿é òîãòîëîîð ÿâàãääàã îíöëîãòîé. ªºðººð õýëáýë õýëýëöýõ õàðèëöààíä òîäîðõîé çàéëøã¿é áàéõ æóðàì ä¿ðìèéã áàðèìòàëíà. ¯¿íä:
- Õàðèëöàõ ÿâöàä õàðèëöàã÷ áà ººðèéí ãýñýí àäèëõàí ìýäðýìæ /áèå áèåäýý èòãýõ/, àäèëõàí õ¿ñýë òýì¿¿ëýë, òóõàéí íºõöºë áàéäàëä õàíäàõ ñýòãýë ç¿éí àÿ òààëàìæ, áîëîìæèéã áèé áîëãîæ ÿìàð íýãýí àñóóäëààð òýãø ýðõòýé õàðèëöàõ
- Õàðèëöàã÷ õ¿íèéã ñýòãýëèéí õýâèéí áèø áàéäàëä îðóóëàõã¿é, ä¿ãíýæ öýãíýõã¿é, ñîðüæ òóðøèõã¿éãýýð õ¿ëýýí àâ÷, òýäíèé äîòîîä áîäîë, ñýòãýë ñàíààã ìýäýæ èòãýõ
- Õàðèëöàí ÿðèëöàã÷èéã òýãø ýðõòýé õ¿í ãýäýã òàëààñ õ¿ëýýí àâàõ. ªºðººð õýëáýë õàðèëöàã÷ òà ººðèéí ¿çýë áîäîëòîé, ººðèéí áîäëîãòîé, øèéäâýð ãàðãàõ òýãø ýðõòýé õ¿í ãýäýã óòãààð õàðèëöàã÷èéã õ¿ëýýí àâàõ
- Õàðèëöààíû àãóóëãà óÿí õàòàí áàñ øèéäâýðëýãäýýã¿é àñóóäëûã õàíäñàí, àñóóäàë äýâø¿¿ëñýí áàéäëààð õàðèëöàõ íü èë¿¿ ºãººæòýé.
- Õàðèëöààíû ¿åä õàðèëöàã÷ ¿íýí ñýòãýëýýñýý, ººðèéí ñýòãýë ç¿ðõíýýñýý ÿðèõ, õàðèí áóñäûí áîäîë ñàíàà, íýð õ¿íäèéã èø òàòàõ øààðäëàãàã¿é áàéõûã õè÷ýýæ õàðèëöàí òýãø ýðõòýé ÿðèëöàæ õýëýëöýíý.
Òýãø ýðõòýé õàðèëöàà íü õàðèëöàã÷ òàëóóä áèå áèåý îéëãîõ, ìýäðýõ ñýòãýë ç¿éí òààòàé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý. Äèàëîãè õàðèëöàà áîë àìüäðàëûí æèðèéí íºõöºëä õàðèëöàã÷äûí ñýòãýë ñàíàà íýýëòòýé áàéæ, õ¿ì¿¿ñ áèå áèåý îéëãîíî. Òýãòýë ÿàðàëòàé ¿¿ðýã äààëãàâàð áèåë¿¿ëýõ, õàðèóöëàãàòàé àæèë õýðýã øèéäâýðëýõ, òóëãàìäñàí àñóóäàë øèéäâýðëýõ ¿åä èéì õàðèëöàà òîõèðîìæã¿é.