ХАЙР ОРЧЛОН ЕРТӨНЦӨД ХАА САЙГҮЙ ТАРХСАН БАЙДАГ.

Ýðýãòýé õ¿íýýñ ýõíýðèéíõýý þóã õàéðëàäàã âý? ãýæ àñóóâàë, òýð òàíä”õºõèéã íü, õºëèéã íü ýñâýë óðóóë, ¿ñ, í¿äèéã íü” ãýæ õàðèóëíà. Òèéì ýý, áàéãàëü ýõ ýäãýýð äóð áóëààì õýëáýð ä¿ðñ¿¿äèéã òîäîðõîé çîðèëãîòîéãîîð àøèãëàäàã þì.Òýðýýð õ¿íèé óäàì á¿¿ òàñðààñàé ãýñýíäýý ýð÷¿¿ä ýìýãòýé÷¿¿ä ãàçàð äýëõèéã ¿ð óäìààðàà ä¿¿ðãýýñýé ãýæ ýíý ñàéõàí ¿ñ ãýçãèéã á¿òýýñýí þì. Ãýâ÷ ýíýõ¿¿ ä¿ðñ¿¿ä ãàíö ãàäààä òºðõèéã èëýðõèéëäýã. Äóðëàãñàä, òýäíèéã òàòàæ áóé ç¿éëä ÿìàð íýã äàëäûí òàéëàãäàøã¿é, ýäãýýð ä¿ðñýýñ äýýã¿¿ð íýã ç¿éë áèé. ßìàð íýã öàöðàã ,ÿìàð íýã óðñãàë áèé áºãººä ýíý öàöðàãèéã, óðñãàëûã àëãà áîëîíãóóò õ¿ì¿¿ñ áèå áèåäýý äóð òàòàãäàõàà áîëüöãîîäîã ãýäãèéã ìýääýãã¿é. ßàãààä èõýíõäýý õàìãèéí ãîîëèã, õººðõºí õ¿¿õí¿¿ä áèäíèéã òàòäàãã¿é âý? Áèä òýäíèéã áèøðýõ áîëîâ÷, òýäýíä øîõîîðõîí äóðëàæ ,òýäýíä õ¿ñýí òýì¿¿ëäýãã¿é. Òýãýõýä õàðèí òèéì ÷ ãîîëèã, öàðàéëàã áèø ººð á¿ñã¿é÷¿¿ä ñýòãýãäýë òºð¿¿ëýýä áàéäàã. Ýíý íü äóð øîõîîðõîë ãýäýã çºâõºí õýëáýð, ãîî ñàéõàí, áèåèéí òýíö¿¿ òýãæ õýìò áàéäëààð áèø õàðèí ººð áèëýã ÷àíàðòàé äàëäûí íóóö ýëåìåíòýýð òîäîðõîéëîãääîã áîëîõûí áàòàëãàà þì. ×óõàì èéìýýñ ë õàéð ãýã÷ ýíý ¿çýãäýë òàéëáàðëàæ áîëîìã¿é ç¿éë ãýæ ÿðüöãààäàã. Ãýõäýý ýíý áîë òàéëàãäàõ ç¿éë, õàðèí ìýääýã õ¿ì¿¿ñèéí ë õóâüä ø¿¿ äýý. Ýíý äîëãèîí ýíýõ¿¿ áèäíèéã àç æàðãàëòàé áîëãîí, îðøèí òîãòíîõóéí èä õàâûã ìýäð¿¿ëñýí ýíý øèì ø¿¿ñ çºâõºí ë ýð÷¿¿ä õ¿¿õí¿¿äýä áàéäàã õýðýã ¿¿? ¯ã¿é ò¿¿íèéã õààíààñ óðñàí èðæ áàéíà âý? òýð ãàçðààñ íü ýðæ îëîõîîð ÿâæ áîëíî. Ò¿¿íèéã õ¿í á¿òýýäýãã¿é, òýðýýð ýõ ÿçãóóðààñ, ýíý óðñãàëûã õóâààæ òàðààäàã á¿òýýã÷ õ¿÷íýýñ ¿¿ñýëòýé þì. Õàðèí õàðàìñàëòàé íü èõýíõ òîõèîëäîëä áèä ýíý õÿçãààðã¿é, ÿíäàøã¿é ýõ áóëãààñ çóãàòàõ àòëàà, ýíý ýëåìåíòèéã õýäõýí äóñëûí òºäèéã õýìæýýãýýð àãóóëäàã ýðýãòýé ýìýãòýé õ¿ì¿¿ñýýñ õàéõ þì. Òèéì ýý, áèä ýðýãòýé ýìýãòýé õ¿ì¿¿ñèéã áèø õàéðûã ýðýëõèéëäýã. ¯¿íèé áàòàëãàà íü: Ýð õ¿í ýõíýðýýñýý ñàëæ (ýõíýð íü íºõðººñºº) ººð õ¿¿õíèéã õàéðëàõààð îääîã. Òýãýõëýýð òýðýýð ýìýãòýé õ¿íèéã áóñ, õàéðûã ýðæ ÿâæýý. Òèéìýýñ òýð ýíý ýìýãòýéãýýñ õàéðûã îëæ ÷àäàõã¿é áîë ãóðàâäàã÷, … äºðºâäºã÷ õ¿¿õíýýñ ýðæ îëîõîîð îäíî. Ýðýãòýé õ¿í áóþó ýìýãòýé õ¿í áèø õàðèí õàéð ãîë íü þì. Òèéìã¿éñýí áëî òýä õýçýý ÷ ñàëàõã¿é áàéõñàí. ¯íýí õýðýãòýý õàéð íü á¿õ îð÷ëîí õîðâîîä õàà ñàéã¿é îðøèíî. Ýíý áîë á¿õ ñàíñàðò òàðõñàí ýíåðãè þì. Ò¿¿íèéã õ¿ì¿¿ñ àðüñ, í¿ä, ÷èõ, òàðõèàðàà õ¿ëýýæ àâöãààäàã. Õàéð ãàçàð ñàéã¿é îðøèíî. Íàä ýíý òóõàé óðãàìàë íîãîî õýëñýí þì. Ó÷èð íü áè ÷óëóó, íîãîî øàâüæ, øóâóóíóóäààñ ñóðàëöñàí áèëýý. Íèööåä áè àãààðò õèé ºëãºãäºæ, óñ òýæýýëý àãààð ìàíäëààñ àâ÷ àìüäàðäàã óðãàìàë õàðæ áèëýý. Áè ò¿¿íèéã óäààí õàðñíû ýöýñò òýðýýð “Àãààðààñ íàäàä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé õàéð ãýã÷ ýëåìåíòèéã îëñîí öàãààñ õîéø, ñàäàí òºðë¿¿äèéíõýý àäèë ãàçàð øîðîîíä áóëàãäàæ, óðãàæ ÷àäàõàà áàéñàí. Áè àãààðààñ îðøèí òîãòíîõîä õýðýãòýé á¿õ ýëåìåíò¿¿äèéã àâàõ áîëñîí. Áè íóóöûã òàéëñàí” ãýæ õýëæ áèëýý. Áè ýíý óðãàìàë äýýð áÿñàëãàñíû ¿íäñýí äýýð õ¿ì¿¿ñ õýçýý íýãýí öàãò àãààð ìàíäàë, íàðíààñ õàéðûã îëæ ÷àäàõààð çîõèîí áàéãóóëàãäñàí  áîëîõûã îéëãîñîí þì. ¯¿íèé òóëä òýä Ýíýòõýã ÷àêðà /áàäàìëÿíõóà/ ãýæ íýðëýäýã äýýä òºâ¿¿äýý õºãæ¿¿ëæ ñóðàõ ¸ñòîé. Õàéð áîë á¿õ Åðòºíöºä õàà ñàéã¿é îðøèõ àìèí ã¿éäýë, ýíåðãè, øèì ø¿¿ñ, äýýæ íü áºãººä: äàëàé òýíãèñ, óóë õàä, öýöýã íîãîî, ìîä, ãàçàð øîðîîíä áîëîîä þóí ò¿ð¿¿íä íàðàíä áèé. Õàéð áîë áèäíèé ç¿¿äýíä ÷ îðîìã¿é ÿíç á¿ðèéí òºðºë ç¿éëòýé ýëáýã áàÿí ñàíñðûí ýíåðãè þì.ªãººìºð Áóðõàí òýíãýð, õ¿ì¿¿ñ õàéðûí òóõàé îéëãîëòûã ýðýãòýé, ýìýãòýé õ¿ì¿¿ñèéí áèåèéí òîäîðõîé õýñã¿¿äýä ýðýëõèéëýõýä õ¿ðãýæ ÿâöóóðóóë÷èõíà ãýæ äààí÷ òààæ ìýäñýíã¿é àæýý. Òèéìã¿é áîë Áóðõàí òýíãýðèéí ç¿ãýýñ íèëýýä õàðàì õýðýã áîëîõñîí. Òýð á¿õ áàéãàëüä õàéðàà òàðààñàí þì. Òýãýýä ÷ çºâõºí ýð õ¿í þì óó, ýìýãòýé õ¿íýýñ õàéð ýðæ ÿâäàã áîëîâñîð÷ ãýãýýðýýã¿é õ¿ì¿¿ñ, õàéðòàé òýð áîëãîí ó÷èðäàãã¿é áàéõàä îðîí çàéíààñ õàéðûã áýäðýã÷ Õóòàãò Ãýãýýíòí¿¿ä, õýçýý ÷ ò¿¿ãýýð äóòàæ ãà÷èãääàãã¿é. Ãýâ÷ ñàÿ ñàÿ æèëýýð õ¿ì¿¿ñ ¿¿íèéã ººðººð õàðæ äàäñàí ó÷ðààñ ¿íäñèéã íü øîðîîíä áóëàëã¿é, õºðñºíä ñóóëãàëã¿éãýýð õàéðëàæ, àìüäàð÷ áîëíî ãýäýãò èòãýæ ÷àääàãã¿é. Òà íàð õàéðûã ýðæ ÿâäàã áîë ñàéõàí õýðýã, ãýõäýý òà õàéðûã áóñäûí àäèë óëàìæëàëò òàíèë ãàçðóóäàä ýðæ áàéíà. Ìèíèé ¿ã ¿íýíä õýçýý ÷ íèéöýõã¿é ñîíñîãäîæ áîëîõ ÷ òýð ãàçðóóäàä á¿ðýí ä¿¿ðýí óòãààðàà õàéð ãýæ áàéõã¿é. Òýíä õàéð ìàø áàãà õýìæýýãýýð áèé. Á¿õ ë äàëàéã óó÷èõìààð ¿íýíõ¿¿ öàíãàñàí õ¿ì¿¿ñò áîë õàíãàëòã¿é õýä õýäõýí äóñëààð ë áèé. Àíãàñàí õ¿ì¿¿ñ ººð ãàçàðò õàéðûã õàéõààð ÿâàõààñ ººð àðãàã¿é áîëíî. Õàéðûã ìýäðýõèéí òóëä ýðýãòýé áóþó ýìýãòýé õ¿ì¿¿ñèéã õàéõ ÿìàð õýðýã áàéíà âý? Ýíäýýñ ë á¿õ õÿçãààð õîðèãóóä, çîëã¿é ÿâäàë, áýðõøýýë õàðààò áàéäàë á¿ðýëääýã.Àãóó èõ áàãø íàð õàéðã¿éãýýð àìüäàð÷ ÷àääàãã¿é, õàðèí òýä õàéðûã õîðâîî åðòºíöººñ ýðæ îëîîä äàðàà íü ººðñäèéí ýðãýí òîéðîíä ò¿ãýýæ äýëãýð¿¿ëäýã. Òýä áàéíãà õàéðàíä óìáàæ, ÿìàãò õàéðààð àìüñãàëæ, õàéðààð òýæýýãäýí, ò¿¿íèéã áÿñàëãàí, òàñðàëòã¿é áîäîöãîîæ áàéäàã. Òèéìýýñ ýìýãòýé õ¿í õàéðûã íü õàðèóëàõ ìº÷èéã ë õ¿ëýýõ õýðýã òýäýíä ¿ã¿é, òýä õýçýýíèé ò¿¿íèéã ýçýìøñýí áàéäàã, õàéð ÿã ýíä, òýäíèé äîòîð íü áèé. Ýíý áîë ãàéõàìøèãòýé! Õàéðûã òýãýõëýý𠺺ð ãàçàðò ýðýõèéí õýðýã þó áàéíà. Õàëãèñàí áàÿí ìýäðýìæýý óñòãàõ õýðýã þóí. Òîëãîé óðóóãàà óëàéäñàí öîã àñãàõûí òóëä óó? Áè õàéðûã ¿ã¿éñãýýã¿é, õàðèí ò¿¿íèéã õààíààñ ÷ áîëîâ ýðæ îëæ ñóðàõ ¸ñòîé ë ãýæ ÿðüæ áàéíà. ßàãààä ãýâýë õàéð ø¿¿äýð àäèë õàà ñàéã¿é òàðõñàí áàéäàã. Ø¿¿äýð þó ãýã÷èéã òºëººëäºã âý? ãýâýë: ýíý íü àãààðûí ìàíäàë äàõü óóðøñàí óñ áèëýý. Òýðýýð çºâõºí íÿãòðàõààðàà ë, ºã뺺ä ã¿¿ð óðãàìàë äýýð ¿çýãääýã. Ø¿¿äýð áîë íÿãòàðñàí õàéðòàé àãààð íýã îéëãîëò þì. Íàðíû òóÿà ÷ ìºí àäèë õàéðûí òóñãàë áèëýý…Áàéãàëü äàõü á¿õèé ë ¿çýãäýë þìñ òýð ÷èãýýðýý õàéð áàéíàì. Æèíõýíý õàéðûí ýõ áóëàã íü Áóðõàí þì. Ýíý ñàéõàí òýíãýðëýã ýõ áóëãèéí áàðàà áèäíýýñ õîë óó ãýâýë ¿ã¿é! Ýíý áîë õÿçãààðã¿é óóäàì, ºãººìºð ýõ ¿¿ñâýð áîëñîí íàð þì. Áóðõíû á¿õ á¿òýýë íàðíû à÷ààð îðøèæ ,íàð íü íîãîî, óðãàìàë ìîäîíä….àìüäðàë õàéðëàäàã. Óðãàìàë íàðíû ãýðëèéã õ¿ðòýæ áèä óðãàìàëààñ àìüäðàë àâäàã. Òèéìýýñ æèíõýíý àìüäðàë, æèíõýíý òýíãýðëýã õàéð ãýã÷ þó áîëîõûã ìýäýõèéã õ¿ñýã÷ õ¿í, ýõ ¿¿ñâýð áîëîõ íàð ðóó òýì¿¿ëýí, íàðûã õàðæ áÿñàëãàí, õàéðëàí íàðàíä íýýãäñýí ¿ð æèìñèéí àäèë ò¿¿íèéã ººðòºº óëàì óëìààð øèíãýýæ àâñíààð àìüäðàë òýýñýí õýñã¿¿äýýð íü áàÿæäàã áàéíà. Ýöýñò íü òýäãýýðèéãýý áóñäûã àìèëóóëàí ãýãýýð¿¿ëýõ çîðèëãîîð òàðààí ºãäºã áàéíà. Ýöýñò íü òýäãýýðèéãýý áóñäûã àìèëóóëàí ãýãýýð¿¿ëýõ çîðèëãîîð òàðààí ºãäºã áàéíà. Ýíý áîë æèíõýíý õàéð àãààä, ýðýãòýé ýìýãòýé õ¿íèéã òýâðýí òýäýíòýé óíòàõ òºäèé õýðýã áèø þì. ßã ýíýõýí ¿åä íàð ÷àìä þó ÷ þì áý õýëæ àìæààã¿é áàéëàà ÷ öàãèéí ýðõýýð èõ óéëæ øàíàëàí, ºä ñºäºº ãýýæ äóóññàí õîéíîî ë òà íàðíààñ õàéðûã ýðýí õàéæ ýõëýõ âèé! Ó÷èð íü íàð õàìãèéí áàãààð ÿðèõàä òàíû þóã ÷ ñàëãàæ àâàõã¿éãýýð ¿ë áàðàì õàðèí ÷ º÷íººí èõèéã ºãºõ áîëíî. Ãýâ÷ ìèíèé ìýäýæ áàéãààãààð ýð÷¿¿ä õ¿¿õí¿¿ä, íàðíû õàéðûã ýðýëõèéëäýãã¿é. ßàãààä ãýâýë íàðíû äýðãýä òýäýíä çîâëîí ó÷ðàõã¿é. Ãýòýë õ¿ì¿¿ñ çîâëîíä òýì¿¿ëäýã. /Òýäýíä çîâîõ õýðýãöýý áàéäàã, òèéì ýý ýðýãòýé, ýìýãòýé õ¿ì¿¿ñ áèå áèåý çîâëîí ¿çýõèéí òóëä õàéðëàäàã þì./ Ýðýãòýé õ¿í ýñâýë ýìýãòýé õ¿íèéã çîâëîí ýäëýõèéí òóëä õàéäàã þì. Òèéì ýý, òýä çîâëîí áýðõøýýë, ç¿ñýí ç¿éëèéí òààëàìæã¿é ÿâäëóóäòàé òóëãàðàõ íü äàìæèãã¿é. Òýãýõýä õàðèí íàðíû äýðãýä õýçýý ÷ çîâîõã¿é. Ãàãöõ¿¿ íàðàíä ìàëãàéã¿é ãàðàâ àà! íàðàíä öîõèóëàõààñ áîëãîîìæëîãòóí! Íàìàéã çºâººð îéëãîîðîé, õýëñýí á¿õýí ìààíü áýëãèéí õàðüöààã áóðóóøààæ áàéãàà õýðýã áèø þì ø¿¿. Ìèíèé ¿¿ðýã òàíû áîäñîíîîñ õàâüã¿é íàðèéí áèëýý. Áè õ¿ì¿¿ñèéí áèëýã îþóíûã óäèðäàí ÷èãë¿¿ëýã÷ áàãø õ¿í áºãººä õàéð ñýòãýëèéí àñóóäëûã èéíõ¿¿ òàéëáàðëàõäàà õàéðûí òóõàé îéëãîëòîî öààøèä ºðãºæ¿¿ëýí òýëýõ ÷àäâàðòàé õ¿ì¿¿ñèéã ÷èãë¿¿ëæ áàéãàà þì. Õàðèí áóñàä íü ÿàíà âý ººðñäèéí íü äóð ìýäñýí õýðýã. Áóðõàí ºðøººã. Ìàñòîäîíò ìàÿãèéí õýí íýã õ¿íèéã áè õàðàõààðàà  áè ò¿¿íèéã çààâàë äàÿàí÷ õàòóóæèã÷ áîë ãýæ óðèàëäàãã¿é, áè óëàéðàí ñ¿æèãëýã÷ áèøýý. Õàéð äóðëàë áà áýëãèéí õàðèëöààíû àñóóäëûã õ¿í á¿ð ººðñäèéí òºðºëõ ÷àíàðòàà çîõèöóóëæ áèå äààí øèéäýõ ¸ñòîé ãýæ áè ìýäíý. Áè áîëîâñðîí òºãºëäºðæèõ áîëîìæòîé õ¿ì¿¿ñò òóñàëæ, àðãà çàìóóäûã íü çààæ ºãºõ ¸ñòîé áºãººä òýãýõã¿é àâààñ òýä òººðºëä÷èõºæ ìýäýõ þì. Òýãâýë òóí õàðàìñàëòàé õýðýã áîëíî ø¿¿ äýý. Ǻí ñîâèíãîîðîî þóã ÷ þì áý ýðæ õàéäàã, õàæóóíààñ íü õýëæ óõààðóóëàõ õ¿í áàéãààã¿éãýýñ çàìààñàà õàçàéñàí îëîí õ¿íèéã áè ¿çñýí áèëýý. Ýõíýð, íºõð¿¿ä ººð ººðèéí ¿¿ðýã õàðèóöëàãàòàé, íºõºð íü ýõíýðèéíõýý ºìíº, ýõíýð íü íºõðèéíõºº ºìíº õ¿ëýýñýí ¿¿ðýãòýé. Ýõíýð íºõðèéí õàðèëöààíû àñóóäëûã õîñóóä ººðñ人 ë øèéäýõ ¸ñòîé ãýæ áè ¿ðãýëæ ÿðüäàã. Òóñ òóñäàà áèø, öóãòàà ø¿¿. Õàðàìñàëòàé íü èõýíõäýý èíãýöãýýäýãã¿é. Ýñâýë íºõºð íü ãýíýò äàÿàí÷ ìàÿãààð àìüäðàõààð øèéäýýä, ýõíýðýý ÷ºòãºð øóëìàñ ìýòýýð ¿çñýíýýð, ýõíýð íü çîâëîíä óíàæ, ýñâýë ýõíýðýý õàâüòóóëàõàà áàéñíààñ íºõºð íü çîëã¿é àìüòàí áîëæ õóâèðäàã. Ãýðëýñýí õîñóóä õàéðàà öîã õèéìîðüòîé áîëãîí ºðãºìæèëºõ人  áèå áèåòýéãýý  çîõèöîõ ¸ñòîé. Ãýâ÷ õ¿ì¿¿ñ íàìàéã òààðóóõàí îéëãîõ þì. Ýíý ñóðãààëûã àìüäðàëä õýðõýí õýðýãæ¿¿ëýõýý òýä ìýääýãã¿é. Ýõëýýä ýõíýð, íºõºð õî¸óëàà çºâøèëöñºí áàéõ ¸ñòîéã äàâòàí õýëüå. Áýëãèéí õàðüöààãàà îãöîì öî÷èð çîãñîîëã¿é õàðèí ààæìààð äºõºõ ¸ñòîé, òýãýõã¿é àâààñ ºâ÷èëæ ÷  áîëíî. ªäºðò 4 õàéðöàã ÿíæóóð òàòäàã õ¿íèéã òºñººëººä ¿ç. Õýðýâ òàìõèíààñàà ààæìààð ãàðâàë ò¿¿íèé îðãàíèçì äàñàí çîõèöîæ íýã ñàéõàí ºäºð òàìõèà çîâëîíã¿éãýýð á¿ðìºñºí õàÿíà. Òèéì ýý õýðõýí ¿éëäýõ âý? ãýäãýý ÿìàãò ìýäýæ áàéõ õýðýãòýé. Ìýäýýæ õýðýã ìèíèé ÿðüæ áàéãàà áîëãîí á¿õ õ¿ì¿¿ñèéí õ¿ðòýýë áîëîõ ¸ñòîé ãýæ áîäîõ òèéì ãýíýí õ¿í áè áèøýý. Ñàÿ ñàÿ õ¿ì¿¿ñ äóíäààñ õàéð ãýã÷ þó áîëîõ, ò¿¿ãýýð õýðõýí àìüäðàõûã ¿íýõýýð îéëãîæ ÷àäàõààð áýëòãýãäñýí 2-3 øèðõýã õ¿í àðàé ë ãýæ îëäîíî. Ýíý áîë áîäèò áàéäàë, ãóíèãò áîäèò áàéäàë áîëîõûã òà á¿õýí ìýäíý. Ãýâ÷ ýíý íü òýäãýýð õî¸ð ãóðàâõàí õ¿íèéã ãýãýýð¿¿ëýõ õýðýãã¿é ãýñýí õýðýã áèø þì. Ýðãýëçýæ òýýíãýëçýí ãóéâæ äàéâñààð á¿ä¿¿ëýã, ñóë äîðîé, òà÷ààíãóé õ¿í ñ¿ðýãò øèíãýõèéí îðîíä òýä èòãýë íàéäëàãà õ¿÷ ÷àäëàà ìýäðýí çîðèãæèã! Áè çºâõºí á¿õ äýëõèéí õ¿ì¿¿ñò ÷ áèø øèíý çàì õàéí áýäðýã÷ öººíõºä çîðèóëàí ÿðèõ ¸ñòîé.